پست و مقاله

استیتمنت نمایشگاه پست اورینتالیسم (post orientalism) – حجت شکیبا

استیتمنت نمایشگاه پست اورینتالیسم – شرق، قرن‌ها در آینه‌ی دیگری بازتاب یافته است؛ تصویری که گاه باشکوه و خیال‌انگیز و گاه تحریف‌شده و ابژه‌وار بوده است. از نقاشان شرق‌گرای قرن نوزدهم تا روایت‌های ادبی و سفرنامه‌ای، شرق بدل به صحنه‌ای خیالی شد که میل و هراس غرب بر آن افکنده می‌شد. اما امروز، هنرمند شرقی دیگر صرفاً موضوع بازنمایی نیست؛ او خود روایتگر است، خالق است، و آینه را از دست دیگری بازپس گرفته است. این همان نقطه‌ای است که مفهوم پست اورینتالیسم معنا می‌یابد.

نمایشگاه «پست اورینتالیسم» در گالری ماهر، با نمایش آثار استاد حجت شکیبا، یکی از درخشان‌ترین نمونه‌های این بازپس‌گیری روایت است. شکیبا، نقاشی که ریشه در فرهنگ و تاریخ ایران دارد، در این نمایشگاه چهار مجموعه از آثار خویش را ارائه می‌دهد؛ مجموعه‌هایی که هر یک روایتی تازه از نسبت شرق با خویشتن خویش هستند:

• مجموعه ایران باستان: بازخوانی شکوه تمدن‌های نخستین، با ارجاع به نمادها، سنگ‌نگاره‌ها و حافظه‌ی تصویری که قرن‌ها ماندگار بوده است.
• مجموعه قاجار: نگاهی به عصری که خود محل تلاقی شرق و غرب بود؛ جایی که نخستین مواجهه‌های مدرن با نگاه غربی شکل گرفت و اکنون با چشمی نقادانه بازخوانی می‌شود.
• مجموعه شاهنامه: بازآفرینی اسطوره‌ها و پهلوانی‌هایی که نه تنها میراثی ادبی، بلکه بنیان هویتی ایرانیان است. شکیبا با احضار رستم و سیاوش، شاهنامه را از متن به تصویر و از گذشته به اکنون پیوند می‌زند.
• مجموعه مولانا: تجربه‌ی عرفان، عشق و حرکت روح در بستری تصویری؛ آثاری که مخاطب را به گفت‌وگویی میان سنت عرفانی و زبان نقاشانه‌ی معاصر می‌برند.

این نمایشگاه تنها یادآوری گذشته نیست؛ بلکه بازنویسی آن است. شکیبا از خلال ترکیب‌بندی‌ها و رنگ‌های خویش، شرق را نه به‌مثابه‌ی رویای دیگری، بلکه به‌عنوان هویت زیسته‌ی اکنون بازآفرینی می‌کند. او روایتگر شرقی است که در جهانی پسا استعماری، قدرت بازنمایی خویش را بازیافته است.

اهمیت این نمایشگاه از چند منظر قابل تأمل است:

1. تاریخی – فرهنگی: آثاری که ریشه در حافظه‌ی جمعی ایران دارند، از نو معنا می‌شوند و نشان می‌دهند که چگونه فرهنگ ایرانی می‌تواند در گفتمان جهانی حضور فعال داشته باشد.
2. نظری – انتقادی: این نمایشگاه، یک مانیفست تصویری در نقد شرق‌گرایی کلاسیک و تأکید بر پسا شرق‌گرایی است؛ جایی که هنرمند شرقی به‌جای ابژه، سوژه‌ی خلاق است.
3. اقتصاد هنر: چنین مجموعه‌ای، با برخورداری از چارچوب نظری و ارزش فرهنگی، جایگاهی ممتاز در بازار هنر داخلی و بین‌المللی دارد. آثار شکیبا در این نمایشگاه، نه تنها زیبایی‌شناسانه‌اند بلکه حامل معنا، تاریخ و هویت‌اند؛ عناصری که ارزش هنری و اقتصادی را همزمان ارتقا می‌دهند.

«پست اورینتالیسم» در گالری ماهر، رخدادی صرفاً هنری نیست؛ این نمایشگاه، پلی است میان حافظه‌ی تاریخی و اکنونِ معاصر، میان زیبایی‌شناسی و نقد نظری، میان فرهنگ ملی و گفتمان جهانی. حجت شکیبا در این نمایشگاه، نه تنها شکوه فرهنگ ایرانی را به انسان معاصر یادآور می‌شود، بلکه نشان می‌دهد شرق دیگر تنها موضوع نگاه دیگری نیست؛ شرق امروز، روایتگر خویشتن خویش است.